Najstarsza mrówka świata ma 113 mln lat. Jej skamieniałość odkryto w… muzeum

W kawałku wapienia, który znajduje się w zbiorach Muzeum Zoologii Uniwersytetu w São Paulo, naukowcy odkryli najstarszą znaną nauce mrówkę. Okaz liczy 113 milionów lat i należy do podrodziny mrówek określanej mianem „piekielnych mrówek”.

Entomolog Anderson Lepeco przeglądał kilka miesięcy temu kolekcję skamieniałości w Muzeum Zoologii Uniwersytetu w São Paulo. Jego uwagę przykuła niezwykła skamieniałość mrówki w wapiennej skale. Okazało się, że to najstarszy znany okaz mrówki i pochodzi sprzed 113 milionów lat.

Rezultaty oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „Current Biology” (DOI: 10.1016/j.cub.2025.03.023).

Najstarsza znana nauce mrówka

Mrówki pojawiły się na Ziemi jeszcze za panowania dinozaurów. Badacze szacują, że było to w późnej jurze i wczesnej kredzie, między 168 a 120 milionami lat temu. Oddzieliły się od os i pszczół i zaczęły się rozprzestrzeniać i różnicować, tworząc nowe gatunki, w tym wspólnego przodka współczesnych mrówek. Jednak brak skamieniałości uniemożliwił paleontologom poznanie całej ich historii.

Może to zmienić odkryty okaz mrówki sprzed 113 milionów lat. Przechowywany w Muzeum Zoologicznym Uniwersytetu w São Paulo kawałek wapienia zawierał dobrze zachowaną skamieniałość najstarszej znanej nauce mrówki. Wapień został wydobyty z formacji Crato w północno-wschodniej Brazylii, a zachowany w nim okaz jest o 13 milionów lat starszy od najstarszych dotychczas okazów znalezionych w bursztynie we Francji, Mjanmie i Kanadzie.

Skamieniałość należy do wymarłej grupy mrówek z podrodziny Haidomyrmecinae. Mrówki z tej podrodziny są określane mianem „mrówek z piekła” bądź „piekielnych mrówek” (z j. ang. Hell ants). Owady te swój „piekielny” przydomek zawdzięczają konstrukcji aparatu gębowego. Ich żuwaczki skierowane są w górę, a do tego wystająca ponad nie wypustka przypomina rogi.

Naukowcy zidentyfikowali ten okaz jako nowy gatunek i nazwali go Vulcanidris cratensis.

Wyjątkowe zachowania łowieckie piekielnych mrówek

Lepeco i jego współpracownicy wykorzystali mikrotomografię komputerową, aby zajrzeć do wapiennej skamieniałości, co pozwoliło im stworzyć szczegółowy obraz 3D owada i zbadać jego cechy fizyczne. Obrazowanie pokazało „rogi” mrówki i przypominające kosy żuwaczki – typowe cechy piekielnych mrówek, których nie widać u współczesnych gatunków. W przeciwieństwie do współczesnych mrówek, żuwaczki piekielnych mrówek operowały w płaszczyźnie pionowej, w kierunku rogów. Badacze sugerują, że mrówki te najpierw nadziewały ofiarę na rogi, a następnie wykorzystywał żuwaczki, by dokończyć dzieła.

Znalezisko dostarcza dowodów na to, że mrówki zróżnicowały się wcześniej, niż sądzono, a mrówki piekielne mogą być pomostem między mrówkami a ich przodkami – osami. Na podstawie danych kopalnych naukowcy uznali, że mrówki piekielne były najprawdopodobniej najstarszą dużą grupą mrówek, która rozprzestrzeniła się po całym świecie. Potem się zróżnicowała, co doprowadziło do powstania nowych gatunków. Nowa brazylijska mrówka piekielna jest o 13 milionów lat starsza od okazów mrówek piekielnych znalezionych na półkuli północnej, dlatego naukowcy sądzą, że to Ameryka Południowa była najprawdopodobniej ewolucyjnym epicentrum tego gatunku.

– To odkrycie jest szczególnie interesujące, ponieważ mrówka ta należy do wymarłego gatunku mrówki piekielnej, znanego z dziwacznych drapieżnych adaptacji. Pomimo bycia częścią starożytnej linii, gatunek ten już we wczesnym okresie wykazywał wysoce wyspecjalizowane cechy anatomiczne, sugerujące wyjątkowe zachowania łowieckie – powiedział Lepeco.

– Znalezienie tak wyspecjalizowanej anatomicznie mrówki sprzed 113 milionów lat podważa nasze założenia dotyczące tego, jak szybko te owady rozwinęły złożone adaptacje. Skomplikowana morfologia sugeruje, że nawet te najwcześniejsze mrówki rozwinęły już wyrafinowane strategie drapieżne, znacznie różniące się od ich współczesnych odpowiedników – dodał Lepeco.

Źródło: Cell Press, Science, New Scientist, fot. Anderson Lepeco/ CC BY-SA